Ο ήρωας του Kώστα Kαρυωτάκη στον «Ονειροπόλο», ρομαντικός και αφηρημένος, περιπλανιέται άσκοπα άλλοτε στο σπίτι των παιδικών του χρόνων και άλλοτε σε έναν χορό μεταμφιεσμένων. Στους «Ονειροπόλους» του Μπερτολούτσι, ένα παράξενο ερωτικό τρίγωνο ζει τον Μάη του ’68. Στην πραγματική ζωή, που δεν διαφέρει ιδιαίτερα από την τέχνη, όταν αναφερόμαστε σε ονειροπόλους, εννοούμε κάποιους που αδυνατούν να συγκεντρωθούν. Ο ονειροπόλος, σύμφωνα με τον μέσο άνθρωπο, είναι ένας αργόσχολος, ένα άτομο που δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί, ένας τύπος αθεράπευτα ρομαντικός. Κάποιος που πιθανόν θα ήθελες να έχεις για φίλο, αλλά δεν θα ήθελες με τίποτε να έχεις για συνάδελφο. Αλλά αν η ονειροπόληση – ειδικά το καλοκαίρι – θεωρείται αμάρτημα, ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω…
Η άμυνα του μυαλού
Ο Φρόιντ θεωρούσε τις φαντασιώσεις μηχανισμό άμυνας του μυαλού. Πίστευε πως όταν η ζωή αδυνατούσε να μας ικανοποιήσει, τότε αναλάμβαναν έργο οι φαντασιώσεις μας, αποκαλύπτοντας έτσι τις πιο μύχιες επιθυμίες μας. Η ονειροπόληση προέρχεται από την ενδοσκόπηση – όταν σκεφτόμαστε το παρελθόν, φανταζόμαστε το μέλλον και προσπαθούμε να βρούμε το κίνητρο που θα μας βοηθήσει να πάρουμε ηθικές αποφάσεις.
Με τα χρόνια, όλο και περισσότεροι επιστήμονες έχουν ερευνήσει αυτές τις καθημερινές φαντασιώσεις. Σύμφωνα με την καθηγήτρια Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Αμχερστ της Μασαχουσέτης, Σούζαν Κράους Γουίτμπορν, το 96% των ενηλίκων έχουν διαρκείς φαντασιώσεις κάθε είδους, περίπου στο 30% της ημέρας. Εξαρτάται πάντα, βέβαια, από την ασχολία τους σε κάθε δεδομένη στιγμή. Εάν, παραδείγματος χάριν, οδηγούν σε μια λεωφόρο, η πιθανότητα ονειροπόλησης αυξάνεται κατακόρυφα. «Ολοι μπορούν να υποθέσουν ότι το να ταξιδεύει το μυαλό μας δεξιά και αριστερά είναι κάτι κακό, αλλά αν δεν μπορούσαμε να ονειρευτούμε την ώρα που κάνουμε κάτι εξαιρετικά βαρετό, η ζωή μας θα ήταν δύσκολη» δηλώνει ο Τζόναθαν Σμόλγουντ, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Σάντα Μπάρμπαρα, στους «New York Times». «Φαντάσου πώς θα ήταν να μην μπορούσε να ξεφύγει το μυαλό σου από ένα μποτιλιάρισμα, να ήσουν αναγκασμένος να ανεχθείς την πραγματικότητα». Οι ονειροπόλοι είναι και οι πιο δημιουργικοί άνθρωποι – σύμφωνα με ιάπωνες ερευνητές, αυτοί που μπορούν να παραγάγουν περισσότερες δημιουργικές ιδέες είχαν πολύ μικρότερη ικανότητα συγκέντρωσης από τους υπόλοιπους.
Τι δείχνει ο τρόπος με τον οποίο ονειρευόμαστε;
Σε μια έρευνα που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο του Γιορκ το 2012, με τίτλο «Η σχέση της ονειροπόλησης με την προσωπική ευχαρίστηση», άνδρες και γυναίκες όλων των ηλικιών ερωτήθηκαν για τις ονειροπολήσεις τους: Πόσο συχνά ονειρεύονταν με τα μάτια ανοιχτά; Πόσο ζωντανά ήταν τα όνειρά τους; Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι άνδρες που ονειροπολούσαν συχνά ήταν αυτοί που ήταν λιγότερο ευχαριστημένοι από τη ζωή τους. Στις γυναίκες, πάλι, αυτό που είχε σημασία δεν ήταν η συχνότητα, αλλά η ένταση: όσο πιο έντονα ονειρεύονταν, τόσο λιγότερο ευχαριστημένες ήταν από τη ζωή τους. Το βασικό αποτέλεσμα της έρευνας, όμως, ήταν το ίδιο και για τα δύο φύλα: όσο πιο κοντά ήταν τα όνειρά τους στην πραγματικότητα που ζούσαν (όταν είχαν, δηλαδή, πρωταγωνιστές στις φαντασιώσεις τους φίλους και συγγενείς) τόσο πιο ευχαριστημένοι ήταν από τη ζωή τους. Οσοι, πάλι, ονειρεύονταν έρωτες που δεν είχαν, ξένους ανθρώπους ή φανταστικούς φίλους, ήταν πιο μοναχικοί και έτειναν να είναι λιγότερο ευχαριστημένοι από τη ζωή τους.
Τα οκτώ συνηθέστερα όνειρα
Κερδίζεις το λαχείο
Η πιο συνηθισμένη φαντασίωση. Ο περισσότερος κόσμος επικεντρώνεται όχι στην υπέροχη εκείνη στιγμή που μαθαίνει τα χαρμόσυνα νέα, αλλά στις ηδονικές σκέψεις που ακολουθούν. Γιατί, φυσικά, ένα είναι το ερώτημα: Πώς θα ξοδευτούν τα λεφτά; Κάνοντας τον γύρο του κόσμου; Αγοράζοντας ένα σπίτι με πισίνα-ψηφιδωτό και κοκκοφοίνικες; Κάνοντας επενδύσεις; Εχοντας μια λευκή τίγρη ως pet σαν τον Τόνι Μοντάνα στον «Σημαδεμένο»; Θα συνεχίσεις τη δουλειά σου – αν έχεις δουλειά; Η φαντασίωση αυτή έχει πολλά παρακλάδια: Θα σου μιλούν άραγε οι φίλοι σου τώρα που θα είσαι εξωφρενικά πλούσιος ή θα περιορίζονται στο να σου ζητάνε δανεικά; Κι εσύ θα τους πεις ότι κέρδισες ή θα εξαφανιστείς για μια νέα, αφόρητα χλιδάτη, ζωή;
Σεξ και ρομάντζο
Συμβαίνει σε όσους έχουν την τάση να βλέπουν τη ζωή σαν ταινία. Ξεκινάει ενώ περιμένετε τους πεζούς να περάσουν απέναντι στη διάβαση του Συντάγματος. Βλέπετε κάποιον στον δρόμο και ξαφνικά τρέχετε μαζί σε λιβάδια από μαργαρίτες, μοιράζεστε μακαρονάδες σαν τα σκυλάκια στη «Λαίδη και τον Αλήτη» και κυλιέστε στα πατώματα κάνοντας κινηματογραφικό σεξ. Συχνά παντρεύεστε αυτόν τον γοητευτικό άγνωστο. Οταν χωρίζετε, έχετε φτάσει πια στο Κουκάκι. Και ο άγνωστος, γοητευτικός, αλλά ανήξερος εραστής, στην άλλη άκρη της πόλης.
Διακοπές
Διαχρονική ελληνική φαντασίωση, ειδικά όταν έχει 40°C υπό σκιάν και κοιτάς με μαζοχισμό και μανία τα social media, όπου διάφοροι αρέσκονται να φωτογραφίζουν τις πατούσες τους μπροστά από αιγαιοπελαγίτικα μπαλκόνια. Τίποτα πιο ωραίο από το να ήσασταν σε μια ερημική παραλία με τα πόδια στην άμμο και έναν ορίζοντα από γλαροπούλια που σχηματίζουν αψίδες θριάμβου. Ή να ήσασταν στη Νέα Υόρκη και να τρώτε αβγά τηγανητά με βάφλες. Τι κρίμα που είστε αποκλεισμένος στο γραφείο σας. Ευτυχώς, η φαντασία θα σας βοηθήσει να ξεφύγετε. Για λίγο.
Ηρωας
Είστε ο μοναδικός επιζών ενός τραγικού δυστυχήματος. Καταφέρνετε να σώσετε τρία παιδιά που κλαίνε προτού κολυμπήσετε πίσω στη σχεδία σας, η οποία επιπλέει στα αφρισμένα νερά του Ινδικού Ωκεανού. Αμέσως μετά, τα διεθνή media σάς παίρνουν συνέντευξη και για λίγο καιρό παριστάνετε τον τραυματισμένο ψυχικά για να γλιτώσετε από τα άγχη της ζωής. Είστε μια ήρεμη δύναμη, ένα ρυάκι που κυλά ήσυχα σε ένα λιβάδι μια ηλιόλουστη μέρα. Το εξώφυλλο που σας έκανε το «Time» είναι καδραρισμένο στο σπίτι σας. Αλλά σε διακριτικό σημείο.
Κηδεία
Αυτή η φαντασίωση θα μπορούσε να ονομάζεται και «αυτολύπηση». Στην κηδεία σας (που θυμίζει ξαφνικά αμερικανική ταινία, καθώς ακόμη και η θεία Βούλα φοράει μαύρο καπέλο με βέλο) όλοι κλαίνε σπαρακτικά επάνω από το φέρετρό σας και λυπούνται που σας αδίκησαν χωρίς να αναγνωρίσουν το μεγαλείο σας. Παλιοί εραστές μνημονεύουν το πνεύμα σας, την ομορφιά σας, και τη ζωώδη, σχεδόν σεξουαλική, ορμή σας, ωστόσο εσείς έχετε φύγει για πάντα και πόσο, μα πόσο, πικρά λυπούνται για αυτό. Καλά να πάθουν, ας πρόσεχαν.
Εκδίκηση
Η πιο συνήθης φαντασίωση είναι ότι χτυπάτε το αφεντικό σας ενώ το ταπεινώνετε λεκτικά με καίριες παρατηρήσεις, λέγοντάς του όλα όσα ευχόσασταν να είχατε πει όλα αυτά τα χρόνια: «Μου κάνεις μείωση ενώ διαφημίζεις τις εξωτικές διακοπές σου στο Μπαλί». «Η εταιρεία θα ήταν ένα τίποτα χωρίς εμένα» ή, απλώς, «Σε μισώ, καθίκι. Μου διέλυσες τη ζωή». Κάπου εδώ μπαίνει έντονα και το στοιχείο της ερωτικής εκδίκησης – πόσο θέλετε να βγαίνετε από το γιοτ σας αδύνατοι, όμορφοι και αγκαλιά με τη νέα σας αγάπη, όταν θα συναντήσετε το σκουλήκι που σας έκανε να πονέσετε. Ιδανικά, θα έχει χάσει όλη την περιουσία του, θα είναι ρακένδυτος, λυπημένος και θα σας κοιτάζει με ένα υγρό βλέμμα μετάνοιας.
Αποτίναξη κοινωνικών συμβάσεων
Συχνά συναντάτε ανθρώπους που δεν συμπαθείτε και στους οποίους απλώς δεν θα θέλατε να μιλήσετε. Ονειρεύεστε ότι έρχεται μια στιγμή που, όταν εκείνος ο αντιπαθητικός αρχίσει να σας μιλάει για τις επερχόμενες διακοπές του και να σας δείχνει φωτογραφίες του μωρού του στο κινητό, εσείς μπορείτε, επιτέλους, να τον χαστουκίσετε και να φωνάξετε με όλη την ένταση της φωνής σας «δεν με νοιάζει για σένα ούτε για το παιδί σου»; Αν ναι, τότε ανήκετε σε ένα υψηλό ποσοστό ανθρώπων που ντρέπονται να το παραδεχτούν, αλλά, ναι, το σκέφτονται.
Προσωπικά απωθημένα
Κάποιοι ονειρεύονται ότι είναι θεωρητικοί ηγέτες ενός κινήματος το οποίο μάχεται για την αγάπη και τη σοφία και τιμωρεί τους κακούς – ένας μαγικός συνδυασμός Λέον Τρότσκι, Μαχάτμα Γκάντι και Στιβ Τζομπς. Αλλοι ότι σώζουν τον πρόεδρο των ΗΠΑ από μια απόπειρα δολοφονίας και γίνονται ήρωες-σταρ των αμερικανικών talk shows. Κάποιοι ονειρεύονται τον εαυτό τους ελαφρύτερο κατά 20 κιλά. Οπως και να έχει, η απόλαυση του να παραχαϊδεύει κανείς το καταπιεσμένο εγώ του, η παραδοχή του ναρκισσισμού σε μια φαντασίωση, είναι δωρεάν. Και σας κάνει να φαίνεστε ακόμη καλύτερος από ό,τι στην πεζή πραγματικότητα.
Τέσσερις τρόποι να ονειροπολείτε προς όφελός σας
Από το βιβλίο «Daydreams at Work: Wake up Your Creative Powers» της Εϊμι Φράιζ
1. Μην αφήνετε τον εαυτό σας να έχει δυσοίωνες φαντασιώσεις – είτε η αρνητική σας φαντασίωση είναι κάποιος που μπαίνει στο σπίτι σας και σας ληστεύει είτε έχει κάποιου είδους σχέση με έναν χολιγουντιανό σταρ. Ο,τι και να είναι, σταματήστε τώρα. Σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημίου του Γιορκ, τα καλύτερα όνειρα για την ψυχική σας υγεία είναι αυτά που περιλαμβάνουν αγαπημένους, κοντινούς σας ανθρώπους.
2. Εμπλουτίστε τη φαντασία σας. Επισκεφθείτε μια γκαλερί, ακούστε νέα μουσική, ακολουθήστε μια εναλλακτική διαδρομή για τη δουλειά. Με αυτόν τον τρόπο δίνετε στο μυαλό σας νέα ερεθίσματα.
3. Εάν διαπιστώσετε ότι οι φαντασιώσεις σας διακόπτουν τη συγκέντρωσή σας, σταματήστε αμέσως. Δεν θα είναι εύκολο να μάθετε οτιδήποτε εάν έχετε άλλες σκέψεις στο πίσω μέρος του μυαλού σας.
4. Ενισχύστε τη μνήμη σας. Σύμφωνα με μια έρευνα του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας (με τίτλο «The amnesic Εffect of Daydreaming»), όσο πιο μακρινά και απίθανα είναι τα σενάρια που φτιάχνει κανείς με το μυαλό του, τόσο πιο δύσκολο του είναι να θυμηθεί τι ακριβώς έκανε ή άκουγε προτού αρχίσει να ονειροπολεί. Αν μπορείτε, λοιπόν, προσπαθήστε να ονειρευτείτε πράγματα κοντινά σ’ εσάς. Αν εμπλουτίζετε ήδη υπάρχουσες καταστάσεις με όνειρα και φαντασιώσεις, έχετε πολύ μεγαλύτερη πιθανότητα να θυμάστε αυτές τις εμπειρίες στο μέλλον.
*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 11 Αυγούστου 2013
