Ζούμε σε μία κοινωνία που -καλώς ή κακώς- δίνει μεγαλύτερη αξία στους εξωστρεφείς ανθρώπους που καταφέρνουν πάντα να κερδίζουν το ενδιαφέρον με τον δυναμικό και κοινωνικό χαρακτήρα τους. Αυτό αυτόματα κάνει τους πιο ντροπαλούς ανθρώπους να κλείνονται ακόμα περισσότερο στο «καβούκι» τους –πόσο μάλλον όταν πρόκειται για παιδιά που συχνά δυσκολεύονται να διαχειριστούν δύσκολα συναισθήματα και καταστάσεις. Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει ένα παιδί ντροπαλό; Πόσο ντροπαλό είναι το «πολύ ντροπαλό»; Και, τελικά, τι μπορούμε να κάνουμε ως γονείς για να το βοηθήσουμε να ανθίσει, χωρίς απαραίτητα να αλλάξει;

Γιατί είναι ένα παιδί ντροπαλό;

Η συστολή είναι πολύ κοινό χαρακτηριστικό των παιδιών –αλλά και των ενηλίκων. Οι ειδικοί λένε ότι περίπου το 20-48% του πληθυσμού έχει «ντροπαλή» προσωπικότητα. Τα περισσότερα παιδιά συνήθως γεννιούνται με αυτόν τον χαρακτήρα (πιθανώς να κληρονομούν το στοιχείο αυτό από κάποιον γονιό, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Current Directions in Psychological Science), ωστόσο κάποιες δυσάρεστες εμπειρίες τους μπορεί να παίξουν ρόλο. Έχει σημασία, λοιπόν, να αναρωτηθούν οι γονείς αν το παιδί τους έγινε ξαφνικά ντροπαλό ή αν ήταν πάντα έτσι.

Από την άλλη, βέβαια, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι ένα παιδί που στα δύο του χαιρετούσε όλο τον κόσμο, αλλά στα 3 του κρύβεται πίσω από τους γονείς του, έχει κάποιο πρόβλημα. Όπως λένε οι παιδοψυχολόγοι, στις ηλικίες από 2 έως 4 ετών, τα παιδιά περνούν σε ένα νέο στάδιο «άγχους» προς τους ξένους και αρχίζουν κάπως να φοβούνται τα άτομα που δεν γνωρίζουν. Τα ίδια παιδιά συνήθως «απελευθερώνονται» από τη ντροπή τους, όταν δουν πως οι γονείς τους δείχνουν οικειότητα προς τον «ξένο» -και όλη αυτή η συμπεριφορά αποτελεί ένα φυσιολογικό αναπτυξιακό στάδιο.

Πόσο ντροπαλό είναι το «πολύ ντροπαλό» παιδί;

Σε γενικές γραμμές, δεν είναι κακό να είναι ένα παιδί ντροπαλό. Τα πιο εσωστρεφή παιδιά, μάλιστα, έχουν την τάση να ακούνε περισσότερο και να μπλέκουν σε λιγότερα προβλήματα στο σχολείο. Το πρόβλημα ξεκινά όταν η συστολή το εμποδίζει να φερθεί φυσιολογικά, να κάνει δηλαδή όσα συνήθως κάνει ένα παιδί της ηλικίας του ή όταν το κάνει δυστυχισμένο. Έχει νόημα, δηλαδή, να το ερευνήσετε περισσότερο αν το παιδί σας:

-Δεν θέλει να πάει στο σχολείο.

-Δυσκολεύεται να κάνει φίλους.

-Δυσφορεί όταν έχει να πάει σε ένα πάρτι ή σε κάποια δραστηριότητα.

-Αγχώνεται επειδή ξέρει ότι είναι ντροπαλό.

Ένα παιδί που δεν είναι απλό ντροπαλό, αλλά εντελώς κλειστό, που αποφεύγει την οπτική επαφή και έχει προβλήματα συμπεριφοράς, μπορεί να δείχνει ότι λειτουργεί έτσι όχι από φυσική εσωστρέφεια (η οποία συνήθως προέρχεται από εσωτερική γαλήνη), αλλά από θυμό και φόβο. Στο ίδιο πλαίσιο, υπάρχουν παιδιά που επιστρατεύουν τη ντροπή, ως «ασπίδα» -ως δικαιολογία για να αποφύγουν τις κοινωνικές δεξιότητες, για να μη χρειαστεί να προσπαθήσουν περισσότερο για κάτι. Για τα παιδιά αυτή η συστολή αποτελεί ένα σοβαρό εμπόδιο που βάζει τρικλοποδιές στην αυτοεκτίμησή τους. Χρειάζονται, λοιπόν, γονείς που να εμπιστεύονται, οι οποίοι θα τα μεγαλώσουν και θα τα πειθαρχήσουν, όταν χρειαστεί, με τρόπους που να μην τα οδηγούν σε εσωτερίκευση του θυμού τους και σε απέχθεια προς τον ίδιο τους τον εαυτό. Και πιθανώς να χρειάζονται και οι γονείς την καθοδήγηση ενός ειδικού για να το καταφέρουν αυτό.

Πώς να βοηθήστε ένα ντροπαλό παιδί

Τα ντροπαλά παιδιά συνήθως έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Συστολής στο Πανεπιστήμιο Indiana Southeast Bernardo Carducci λέει ότι «Όταν οι γονείς αναγνωρίσουν αυτές τις φυσικές συμπεριφορές, μπορούν να δουλέψουν μαζί τους και όχι εναντίον τους.» Ποιες είναι αυτές;

-Τα ντροπαλά παιδιά είναι συνήθως αυτοδύναμα, έχουν έντονη ενσυναίσθηση, αλλά σπάνια τους αρέσει να δοκιμάζουν νέα πράγματα.

-Κατά κανόνα καθυστερούν να «ζεσταθούν», να μπουν στο κλίμα και να προσαρμοστούν σε μία νέα κατάσταση.

-Μπορεί να θέλουν να κοινωνικοποιηθούν, αλλά αποφεύγουν να προσεγγίσουν τους άλλους, γιατί φοβούνται ή γιατί δεν ξέρουν τον τρόπο.

«Είναι σημαντικό να προσεγγίζουν νέες καταστάσεις με τον δικό τους ρυθμό, όχι με τον δικό μας», λέει ο Carducci. Οι γονείς που έχουν οι ίδιοι υπάρξει ντροπαλοί ως παιδιά, ξέρουν πολύ καλά αφενός ότι δεν χρειάζεται να πιέζουν το παιδί να συμμετέχει στα κοινά, καθώς και ότι δεν πρέπει να του βάζουν ταμπέλες ή να το κάνουν να νιώθει άσχημα για όλα αυτά που η συστολή του το εμποδίζει να κάνει. Καταλαβαίνουν, επίσης, πώς νιώθει το παιδί τους εκείνη την ώρα και προσπαθούν να μπουν στη θέση του.

Ο εκπαιδευτικός, σχολικός σύμβουλος και συγγραφέας παιδικών βιβλίων Michael Reist συμπληρώνει, ότι δεν θα πρέπει να προσπαθούμε να αλλάξουμε τον χαρακτήρα ενός ντροπαλού παιδιού. «Όταν οι γονείς ή άλλοι ενήλικες προσπαθούν να διορθώσουν τη συστολή, το παιδί λαμβάνει το μήνυμα ότι έχει κάποιο πρόβλημα και δεν μπορεί να ταιριάξει με τα υπόλοιπα. Αντίθετα, αυτό που πρέπει να του μάθουμε είναι ότι δεν πειράζει να μην είναι ίδιο με όλους τους άλλους», λέει ο ίδιος και συμπληρώνει «Οι γονείς, λοιπόν, δεν πρέπει να υπερπροστατεύουν τα πολύ ήσυχα παιδιά τους, αλλά πρέπει να καταλάβουν ότι έχουν μεγαλύτερο δρόμο να διανύσουν μέχρι να νιώσουν αρκετά άνετα ώστε να… απογειωθούν και να πετάξουν.»

Στην πράξη:

Δημιουργήστε μαζί με το παιδί ένα στρατηγικό πλάνο: Βοηθήστε το να προσεγγίζει ομάδες παιδιών που μιλούν, να στέκεται εκεί και να ακούει και, όταν του δοθεί η ευκαιρία, να παρέμβει, συμμετέχοντας στη συζήτηση. Οπλίστε το με φράσεις-κλειδιά για να το κάνει αυτό, π.χ. «και εμένα μου αρέσει αυτό το παιδικό» ή «πράγματι, αυτό το παιχνίδι έχει πολύ πλάκα!».

Ενισχύστε την αυτοπεποίθησή του: Θυμίστε του προηγούμενες καταστάσεις, τις οποίες αρχικά αντιμετώπισε με συστολή, όμως τελικά τα κατάφερε μια χαρά. Αν διστάζει να πάει σε ένα πάρτι, για παράδειγμα, θυμίστε του ένα προηγούμενο πάρτι στο οποίο πήγε και πόσο καλά πέρασε.

«Δουλέψτε» τις κοινωνικές του δεξιότητες: Ζητήστε του κάποιες φορές να απαντά εκείνο το τηλέφωνο στο σπίτι, να παραγγέλνει μόνο του το πιάτο του στο εστιατόριο, να λέει «παρακαλώ» και «ευχαριστώ», να δίνει τα χρήματα στο ταμείο.

Επαινέστε, κατανοήστε, συζητήστε: Επαινέστε το παιδί που έκανε προσπάθεια να πει «ευχαριστώ» όταν σερβιρίστηκε, κατανοήστε την δυσκολία του σε κάποιες καταστάσεις που το κάνουν να ντρέπεται και εξηγήστε του πώς αλλιώς θα μπορούσε να τις χειριστεί, δίνοντάς του εναλλακτικές και φράσεις-κλειδιά. Μιλήστε του, επίσης, για αντίστοιχες δικές σας καταστάσεις ως παιδί και πώς τις ξεπεράσατε.

Πάνω απ΄όλα, όμως, αποδεχτείτε το όπως είναι: Οι ειδικοί λένε ότι ένα ντροπαλό παιδί δεν πρέπει να το αντιμετωπίζουμε ως ένα προβληματικό παιδί, αλλά ως ένα εύθραυστο δώρο. Ένα παιδί που χρειάζεται αγάπη, αποδοχή και να ξέρει ότι δεν πειράζει να είσαι ντροπαλός. Κάτω από το κατάλληλο φως, όλοι μπορούν να λάμψουν. Για κάποιους χρειάζεται προβολέας, για κάποιους άλλους αρκεί η λάμπα του γραφείου.